Blog | vrijdag 12 april 2019
Vlammende en betrokken literatuur: Valeria Luiselli
Onlangs verscheen een nieuw, bijzonder boek van de bijzondere schrijfster Valeria Luiselli. Luiselli werd geboren in 1983 in Mexico-Stad. Als dochter van een diplomaat zwierf ze al jong de hele wereld over: ze woonde in Zuid-Afrika, Costa Rica, Zuid-Korea, India, Frankrijk en Spanje en tegenwoordig is ze gesetteld in New York, met haar man, de dichter Álvaro Enrigue en hun dochter.
Wanneer kwam ik haar voor het eerst tegen? Dat zal zo’n zes jaar geleden zijn. Dit knalblauwe boekje, getiteld Valse papieren. Gecombineerd met een ongetwijfeld prachtige recensie. En de foto van de schrijfster achterop, gehuld in rook, literair en eigenzinnig voor zich uit blikkend. Datzelfde omslag is trouwens ook in diapositief gemaakt – knalwit. Met een voorwoord van Cees Nooteboom, waarin hij schrijft betoverd te zijn door Valeria Luiselli – toch niet iets wat je snel verwacht. Ook ik ging om – Luiselli schrijft een nieuw soort literatuur: essays, die ook reisverhalen zijn, poëtisch sprankelend proza.
Ze zwerft over de Venetiaanse begraafplaats San Michele op zoek naar het graf van de door haar bewonderde dichter Joseph Brodsky of schrijft over het ordenen van de boekenkasten na een verhuizing. Ze brengt je op nieuwe gedachten, combineert genres. Dat zette ze voort in haar romans die op haar debuut volgden: De gewichtlozen – en vooral De geschiedenis van mijn tanden.
Deze laatste bevat het verhaal van de veilingmeester Gustavo Sanchéz Sanchéz, die maar één missie heeft in het leven: een prachtig gebit verwerven. In deze roman speelt Luiselli een waar spel met de lezer: net als je denkt te weten hoe het zit, wordt je net op het verkeerde been gezet. Het is een familieroman, een queeste, een slapstick. Eén hoofdstukje is opgebouwd uit de teksten in Chinese gelukskoekjes, het bevat toelichtende foto’s – en de vertaler van het boek blijkt ook een rol te spelen in het boek. Kortom, je weet nooit helemaal waar je aan toe bent.
Totdat Luiselli iets heel concreets ging doen: ze werd tolk bij een immigratierechtbank in New York, waar ze telkens weer dezelfde veertig vragen moet stellen aan kinderen, die asiel aanvragen in de Verenigde Staten en vaak hun ouders kwijtgeraakt zijn gedurende hun vlucht uit Centraal-Amerika. Het zijn schrijnende verhalen, die ze optekent in Vertel me het einde. Verhalen van kinderen die Mexico, of Guatemala, Honduras of El Salvador doorkruisten, in hun eentje, of met mensensmokkelaars, op gammele goederenwagons, of zwervend door de woestijn in de brandende zon.
Luiselli moest deze verhalen kwijt aan de buitenwereld – en dat kon alleen in de vorm van dit vlammende essay, dat ook wel ‘de eerste must-read van het Trump-tijdperk’ wordt genoemd. Een essay waarin ze recht kon doen aan een heel concreet en werkelijk probleem: de vluchtelingencrisis
in Amerika. Iets wat ze niet in een roman kwijt kon, omdat er dan te veel woede in zou zitten, te veel een politieke boodschap.
Maar toch is die roman er nu ook, vorige week verschenen en meteen al getipt door het Boekenpanel van De Wereld Draait Door: Archief van verloren kinderen. Een heuse roadnovel, waarin een Mexicaans-Amerikaans gezin, vader, moeder en twee kinderen, van New York naar Arizona reizen, terwijl tienduizenden kinderen juist de Amerikaanse grens oversteken, op zoek naar een beter leven. En ergens gaan deze twee verhalen elkaar ontmoeten. Ook Archief van verloren kinderen is weer een echte Luiselli: betrokken, slim, met polaroids dit keer en wederom bespiegelend proza – dit keer in de vorm van een cross-over tussen een avonturenroman en een sprookje.
Ik kan jullie deze boeken zo warm aanbevelen. Wie wil genieten van intelligente, clevere verhalen, van goede essayistiek, van humor. En dat niet alleen: ze zet je aan het denken. Hoe de wereld een stukje beter en mooier maken? Begin met het lezen van Valeria Luiselli.
Deze bespreking is een lichte bewerking van de tekst die presentator Ronald Kerstma uitsprak tijdens LAMOER, de talkshow over boeken, in het Patronaat in Haarlem op 28 maart 2019.